naukica

Na grčkom, reč GEA znači Zemlja. Od te reči potiču i nazivi nekih nauka koje se bave proučavanjem Zemlje i njene unutrašnjosti.

ASTRONOMIJA: izučava Zemlju kao nebesko telo i njene odnose sa zvezdama.

VULKANOLOGIJA: izučava vulkane.

GEOGRAFIJA: proučava karakteristike Zemlje u celini i pojedinačno.

GEOLOGIJA: izučava njene donje slojeve i unutrašnju strukturu.

GEOFIZIKA: izučava pojave koje nastaju u unutrašnjosti i na površini Zemlje pomoću fizičkih metoda I zakona.

GEODEZIJA: izučava njen oblik i dimenzije.

GEOHEMIJA: izučava hemijski sastav slojeva zemljine kore.

GEOMIKROBIOLOGIJA: najmlađa nauka nastala spajanjem geologije, molekularne biologije, mikrobiologije i hemijskog inženjerstva, a ima za cilj izučavanje prisustva i raspodele žive materije u unutrašnjosti stenovitih slojeva Zemlje.

MINERALOGIJA: proučava sastav stena.

PALEONTOLOGIJA: proučava fosilne organske ostatke.

PALEOETNOLOGIJA: izučava prve oblike ljudskog društva na osnovu arheoloških nalaza.

STRATIGRAFIJA: izučava nastajanje slojeva i sedimenata koji sačinjavaju zemljinu koru.

SEIZMOLOGIJA: istražuje zemljotrese.

TEKTONIKA: grana geologije koja istražuje poziciju i pomeranje stena donjih slojeva tla (u slojevima, blokovima…)

Izvor: Dečja enciklopedija

Unutrašnjost Zemlje sastoji se od nekoliko slojeva koji se međusobno razlikuju. Četiri osnovna sloja su:

1. Unutrašnje jezgro – Nalazi se u samom centru Zemlje. U čvrstom je agregatnom stanju i ima prečnik od oko 1200 km.
2. Spoljašnje jezgro je u rastopljenom stanju i debljine je oko 2300 km. Ono predstavlja glavni izvor magnetičnosti.
3. Omotač obavija jezgro i debljine je oko 2900 km.
4. Kora je, u odnosu na druge slojeve, veoma tanak sloj na površini Zemlje. Debljine je oko 30 km (kora ispod okeana je tanja i iznosi od 5 do 15 km).

Spoljašnji sloj sastoji se od nekoliko velikih ploča, nepravilnog oblika, koje se krecu po delimicno istopljenom unutrašnjem sloju i klize jedna pored druge. Čovek je do sada uspeo da prodre u unutrašnjost Zemlje samo 12 kilometara, tako da je ona vrlo malo ispitana.

Zemljine litosferne ploče

Na granicama ploča nastaje najveći broj zemljotresa, a česte su i vulkanske aktivnosti. Mesta na kojima se pojavljuju, kao i pukotine koje nastaju usled pojave zemljotresa, pomažu naučnicima da utvrde granice litosfernih ploča.

Izvor: 1, 2, 3

Sve dok ljudi nisu sami počeli da grade svoja skloništa, živeli su u pećinama. One su im pružale zaštitu od životinja i lošeg vremena zimi, ali i od drugih, neprijateljskih plemena.

Pećine su prirodne šupljine u Zemljinoj kori koje najčešće nastaju na stenovitim stranama brda i litica. Nauka koja se bavi proučavanjem pećina zove se speleologija (spalaion na grčkom znači pećina).

Nastale su na različite načine. Neke od njih stvorene su usled stalnog udaranja morskih talasa o stene. Druge su se pojavile ispod površine zemlje kao stara korita podzemnih reka, koje su izdubile naslage stena. Ima i onih koje su nastale vulkanskim pomeranjem stena ili erupcijom lave.

Najčešći tip pećina su one, nastale na mestima gde postoje velike naslage krečnjaka. Pod uticajem vode koja sadrži ugljen dioksid, kao i drugih činilaca iz prirode, nastaju šupljine koje se tokom vremena povećavaju.

Svaka kap vode koja padne sa tavanice pećine sadrži malo kreča ili neki drugi mineral. Deo te vode ispari, ali deo mineralnih materija ostane. Na taj način stvaraju se pećinski ukrasi koji vise s tavanice – stalaktiti. Sa stalaktita kaplje voda na pod, pa se tako obrazuju stubovi tj. stalagmiti.

Pećine koje se sastoje  od jednog kanala zovu se proste, dok su one koje imaju više kanala razgranate pećine. Pećinski sistem čini više kanala u različitim nivoima neke pećine.

Osnovni delovi pećina su ulaz, kanal (izdužena pećinska šupljina) i pećinska dvorana, tj. prostranija šupljina najčešće nastala širenjem pećinskih kanala.

Mogu da budu suve, ali često u njima protiče neka reka ili potok. Dešava se da, posle stvaranja pećine, potoci koji su kroz nju proticali pronađu drugi tok i premeste svoja korita.

Neke pećine imaju otvor na vrhu. Otvori nastalu tamo gde se skupljala površinska voda, a zatim probijala put kroz stenu. Pećine koje nemaju vezu sa površinom nazivaju se kaverne.

Izvor: Vikipedija, “1000 zašto, 1000 zato”

Nisu baš u potpunosti naučne činjenice, ali može da pomogne. 🙂

Na Zemljinoj kori postoje takozvana „slaba“ mesta, u odnosu na koru u drugim delovima sveta. To su mesta gde su planinski lanci najkasnije obrazovani (razlika u nastanku je nekoliko stotina hiljada godina). Da nema tih „slabih“ mesta, vulkana ne bi ni bilo.

Vulkan predstavlja otvor u Zemljinoj kori, kroz koji istopljena stenska masa, lava, pepeo i gasovi bivaju istisnuti na površinu, gde se hlade i talože. Postoje vulkani različitih oblika, ali kada kažemo „vulkan“ obično mislimo na njegov kupast oblik sa otvorom na sredini, preko koga je povezan sa žarištem.
Vrh kupole zove se krater.

Vulkanske kupe dostižu visinu od skoro 9 km, a prečnik kratera može biti od 600m do čak 15km.

Kako nastaje vulkan?

Što se više ide u dubinu Zemlje, temperatura je sve viša, jer je njeno jezgro vrelo. Na dubini od oko 30km, temperatura je veoma visoka (1000-1100°C), pa su tamo stene uglavnom rastopljene.

Taj istopljeni ili delimično istopljeni stenski materijal zove se magma. Magma počinje da se širi i potrebno joj je više prostora. Kreće se i utiskuje u Zemljinu koru, a pritom se stvara i rezervoar otopljene stene. Onda se polako penje duž pukotina u Zemljinoj kori. Kad pritisak u rezervoaru otopljene stene postane veći od čvrstine kore, ona izbija u obliku vulkana.

Erupcija vulkana je, u stvari, ekspozija gasa, pri čemu se jedan deo lave pretvara u fini prah. Sve dok ima gasa traje i erupcija. Osim gasova, izbacuju se i velike količine otopljene stene – lave. Lava je otopljena stenska masa istisnuta na površinu Zemlje vulkanskom erupcijom.

Sama magma u vulkanima je različita, pa od nje zavisi i kakav će vulkan biti. Postoje vrste koje su veoma opasne, jer zarobe gasove koji su prisutni, pa zbog toga lava izbija pod veoma velikim pritiscima. Posledice takve erupcije su katastrofalne. Nastaju visoke temperature, a tokovi koji se stvore posle izbacivanja, prže sve pred sobom i stvaraju slojeve koji su debeli nekoliko metara. Vulkanski pepeo koji nastane može preći veoma velike udaljenosti.

Izvor: „1000 zašto-1000 zato“, Vikipedija

Erupcija Etne, 2006. godine

Havaji, 2002. godine

POGLEDAJ I OVO: VULKAN (crtani film)